Tworzone w Polsce od kilku lat ośrodki wsparcia ekonomii społecznej przyczyniają się do powstania nowych, wysokiej jakości miejsc pracy. Problemem była jednak trwałość zatrudnienia - wynika z najnowszego raportu Najwyższe Izby Kontroli. Mimo to Izba podkreśla, że działania umożliwiające uzyskanie zatrudnienia są najskuteczniejszą formą walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym.
Ekonomia społeczna proponuje aktywne formy pomocy zamiast pasywnych, współodpowiedzialność zamiast roszczeń i uzależnienia od pomocy, mobilizację obywatelską w miejsce rozbudowy systemu biurokratycznego. Ekonomia społeczna może być, zatem istotnym sojusznikiem państwa w kształtowaniu i realizowaniu polityki społecznej (Manifest Ekonomii Społecznej).
Powstają nowe miejsca pracy
Według NIK, w latach 2018-2020 pomoc udzielana przedsiębiorstwom społecznym (PS) przez 11 skontrolowanych ośrodków wsparcia ekonomii społecznej OWES, przyczyniła się do powstania nowych, wysokiej jakości miejsc pracy. Problemem była jednak trwałość zatrudnienia.
Badaniem objęto 101 stanowisk utworzonych w jedenastu skontrolowanych przedsiębiorstwach społecznych, na których przez co najmniej 12 miesięcy zatrudniono w sumie 137 osób. Okazało się, że tylko w jednym PS nie doszło na tych stanowiskach do zmian kadrowych, w pozostałych od jednej do 12. Zdaniem NIK tak duża rotacja pracowników świadczy o niedopasowaniu miejsc pracy do potrzeb tych, którym pomoc była udzielana, a także o prowadzeniu wobec nich niewłaściwych działań reintegracyjnych, których celem powinno być włączenie takich osób do życia społecznego i zawodowego. Oznacza to również, że i skontrolowane ośrodki wsparcia, i przedsiębiorstwa społeczne bardziej skupiały się na utrzymaniu nowych stanowisk, niż na zapewnieniu pracy zajmującym je osobom.
Projekty nie zawsze dopasowane do potrzeb
Z kontroli wynika, że przyjęte przez zarządy województw kryteria i zasady oceny umożliwiały wybór takich projektów zgłaszanych przez OWES, które rzeczywiście odpowiadały potrzebom społecznym danego regionu. Stwierdzone przez NIK nieprawidłowości dotyczyły kilku przypadków, w których doszło do opóźnień w podpisywaniu umów na realizację projektów (od 3 do niemal 7 miesięcy) i przekazywaniu zaliczek oraz do długotrwałej weryfikacji końcowych wniosków o płatność, które były zatwierdzane z opóźnieniem sięgającym nawet 218 dni.
NIK ma zastrzeżenia także do nadzoru OWES nad wykorzystaniem środków przyznanych w ramach projektów przedsiębiorstwom społecznym. W opinii Izby prowadzone przez ośrodki wsparcia kontrole i monitoring nie przyczyniły się do zapobiegania niewłaściwej realizacji umów i do wykrywania takich przypadków. Tymczasem jak ustalili kontrolerzy Izby, wspierane przez trzy OWES przedsiębiorstwa społeczne wydały w sposób nieprzejrzysty, nieracjonalny i nieefektywny w sumie 343 tys. zł.
Kontrola NIK objęła w sumie 29 podmiotów w siedmiu województwach: kujawsko-pomorskim, lubelskim, mazowieckim, podlaskim, śląskim, wielkopolskim, warmińsko-mazurskim:
- - 6 urzędów marszałkowskich,
- - Mazowiecką Jednostkę Wdrażania Programów Unijnych,
- - 11 Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej,
- - 11 podmiotów ekonomii społecznej (PES), przedsiębiorstw społecznych – stowarzyszeń, fundacji czy spółdzielni socjalnych.